`Beyinsizilər bizi tənqid edir` - Karikaturaçılar
18:26 23 Sentyabr 2016
Femida.az karikatura saytı olan Kirpi.info-nun 3 həmkarını bir araya gətirib. Saytın redaktoru şair Aqşin Yeniseydir.
Femida.az müsahibəni sizə təqdim edir.
Hazırda öz ixtisasınız üzrə işləyirsiz?
Fərid Hüseynli: Bizim üçümüzün də aldığımız ali təhsilin karikatura ilə bağlılığı yoxdur. Uşaqlıqdan şəkil çəkməyə marağım olub. Amma karikaturaya xüsusi rəğbətim vardı.
Aranızda yaşca böyük olan Şəhriyardır. Fikrimcə, onun bu yaşda rəngli dünyaya düşməyinə ətrafdakılarının münasibəti birmənalı olmayıb.
Şəhriyar Sarıca: Mən ixtisasca inşaatçıyam. Otuz yaşıma qədər rəsmlə yaxından-uzaqdan heç bir əlaqəm olmayıb.
“Küçədə karikaturalıq insanlar var”.
Gün ərzində maraqlı və gülüş yarada biləcək mövzuları necə tapırsınız?
Şəhriyar Sarıca: Bizim işimiz iki hissəyə ayrılıb: gündəm və yaradıcılıq. Düzü, hazırda yaradıcılıq ikinci planda dayanır. Çünki gündəm daha çox cəmiyyətin problemləri ilə bağlıdır. Problemlərlə zəngin olan ölkədə karikatura üçün münbit şərait olur. Şükür Allaha ki, bizim ölkədə də problemlər bitib tükənmir.
Javad Gaffar: Biz istəsək də, istəməsək də, hər günə yeni bir xəbərlə oyanırıq. Dolayısı ilə artıq bilirsən ki, cəmiyyəti narahat edən məsələlər hansılardı. Küçəyə çıxanda elə insanları görürüsən ki, sanki onları karikaturanın bir köşəsinə olduqları kimi yerləşdirsən belə özü-özlüyündə ayrı bir karikatura ortaya çıxacaq.
Fərid Hüseynli: Təbii ki, hamı kimi gündəmi izləyirəm. Gündəm nədirsə, onu yumoristik formaya salırıq. Ancaq redaktorun da verdiyi mövzular olur. Yatanda belə karikatura üçün mözvunu yuxumda görmüşəm. Durub həmin karikaturanı çəkib yenidən yatmışam.
Yəni gün doğmadan karikaturanız üçün gündəm doğulur. Fikrimcə, karikatura jurnalında işləmək elə bir şeydir ki, hər gün günə sıfırdan başlamalısan. Qarşınızda bomboş bir səhifə olur və bunu doldurmalısınız. Əgər bu jurnalın saytı varsa və gündəlik saytı ən azı 2-3 karikatura yerləşdirməlisinizsə bu ikiqat çətinləşir.
Javad Gaffar: Əlbəttə ki, çətindir. Bu proses karuselin hərəkətinə bənzəyir.Təbiidir ki, karus birdən-birə hərəkətə düşmür.
Şəhriyar Sarıca: Artıq bir ildir ki, fəaliyyət göstəririk. Əvvəllər bizdə uzun müddət çap olunmuş karikatura dərgiləri olub. Ancaq sonradan fəaliyyətləri dayandırılıb. Ölkəmizdə heç vaxt karikatura saytı olmayıb. Kirpi.info Azərbaycanın ilk karikatura saytıdır. Cəmiyyətin içərisinə gündəlik karikaturalarla gəlmək məsuliyyətli işdir.
Karikaturist mütləq rəssam olmalıdır?
Fərid Hüseynli: Rəssam yox, həvəs olmalıdır.
Şəhriyar Sarıca: Təbii ki, rəssamlıq önəmli deyil. Ümumiyyətlə, bütün uğurlar zəhmətdən keçir. Ortalığa çıxan məhsulun hamısı əziyyətin bəhrəsinin nəticəsidir. Öz üzərində çox işləməlisən.
Javad Gaffar: Mən təhsilli rəssam deyiləm. Ümumiyyətlə təhsilsizliyin istedad üçün önəmli bir maneə olduğunu düşünmürəm. Məsələn, dünyada da kifayət qədər məşhurluq qazanan gürcü rəssamı Pirosmaninin adını çəkmək olar. Hansı ki, bu adam həyatını kiçik bir kənddə sürdürüb, elə o kənddə də yaradıcılıqla məşğul olub. Yaradacağın rəsmdə düzgün emosiyalardan, jestlərdən istifadə edə bilirsənsə, rəngləri tanıyırsansa onun cizim hissəsini, yəni işinin 40 faizini həll etmiş sayılırsan. Önəmli olan məqam isə mövzular, ideyalar və sənin onlara baxış bucağındır. Nə qədər cizim yaxşı da olsa, mövzu zəifdirsə, karikatura təsirli ola bilməz. Bu eyni zamanda yetkin karikatura da sayıla bilməz. Əslində rəssam və ya karikaturaçı, çəkməyi bacaran yox, hadisəyə fərqli yanaşmağı bacaran insandır.
Cizimləriniz hansı motivdə olur?
Şəhriyar Sarıca: Mənim üçün fərqi yoxdur. Əgər məni narahat edən problem varsa onu çəkirəm. Cəmiyyətdəki hər hansısa bir mövzu məni narahat edirsə, onu geniş auditoriyaya çatdırmaq üçün hər formada ifadə edə bilərəm, bu heyvan da ola bilər, başqa bir şey də. Konkret bir motiv yoxdur.
Javad Gaffar: Daha çox tarix, dahi şəxsiyyətlər, heyvanlar aləmi və s.
“Bizi tənqid edənlər beyinlərinin az qismini istifadə edir”
Dini motivlərə çox müraciət edirsiniz. Bununla bağlı sizə təzyiqlər olurmu?
Şəhriyar Sarıca: Mənim dindar dostlarım var. Onlar dini kafeyə daşıyıb gətirmirlər. Eləcə də karikaturaya baxanda dini baxışlarını kənara qoyurlar. Ətrafımdakı dindarların münasibəti normaldı. Bizi tənqid edənlər dərin insanlar deyil.
Fərid Hüseynli: Karikaturadan anlayışı olmayanlar tənqid və təhqirə keçirlər. Orada dinlə yanaşı başqa motivlər də var. Onlarda artıq bu instinkt halını alıb. Dinlə bağlı bir element görən kimi bunu başqa yerə yozmağa çalışırlar və beyinlərinin az qismini istifadə edərək təhqirə keçirlər.
Javad Gaffar: Tənqidi şərhlərə normal yanaşırıq, ancaq təhqirə keçəndə bu məsələ bizi biraz narahat edir. Ona görə də o insanları bacardığımız qədər süzgəcdən keçirməyə çalışırıq. Biz istəyirik ki, “Kirpi” nin yumor anlayışı olan kütləsi formalaşsın. Orada bizim məqsədimiz nə dini ələ salmaq, nə də ki, dinə qarşı olan qərəzimizi nümayiş etdirməkdir. Məqsədimiz orada gördüyümüz boşluqları, dindaraların dini təbliğatındakı bizə görə yanlış olan məqamları tənqid etməkdir. Bir az yumor hissi olan insanlar bunu normal qarşılayır. Cəmiyyətimiz bu kimi şeyləri aşmalıdır. İnsanların inancları ilə bizim işimiz yoxdur. Eyni zamanda bizim inancımıza da onlar qarışa bilməz. Əslində zəka, yumor hissi tələb edən karikaturalarda yuxarıda qeyd etdiyimiz insanların rəyini heç vaxt görə bilməzsiniz.
Dünya karikatura sənətindən kimləri izləyirsiz?
Fərid Hüseynli: Kumirlərim var. İşlərini bəyənədiyim karikaturistləri də izləyirəm. Mənə maraqlı deyil, kim necə çəkib, fikrini necə ifadə edib. Hər birindən bir nüansı diqqətimdə saxlayıram.
Javad Gaffar: Siyasi karikaturistlərdən Angel Boliqan, Karlos Latuff və adını çəkə biləcəyim bir çox karikaturistin işlərini bəyənirəm. Bizim tərzdə çəkənlərdən isə Geri Larsonun adını çəkə bilərəm. Türkiyədə “Penguan”, “Uykusuz” jurnallarını izləyirəm, Yeni dərc olunmağa başlayan aylıq “Lama” jurnalı ilə isə əməkdaşlıq edirəm. Daha çox karikaturada Fransız və Belçika məktəblərini bəyənirəm
Şəhriyar Sarıca: Mənim ad yadda saxlamaq problemim var. Buna görə də konkret siyahı verməyim. Birdən səhv salaram. Amma onu deyim ki, iranlı karikaturistlərinin işlərini daha çox bəyənirəm.
“5-10 dəqiqəyə çəkilmiş karikatura izləyiciyə hörmətsizlikdir”.
Öz karikaturalarınızı dünya karikatusistlərinin işləri ilə qarşıladıranda necə qiymətləndirirsiniz?
Javad Gaffar: İndi olduğumuz yeri çox təqdir edirəm. Özümüzü çox inkişaf etdirmişik. Azərbaycanda karikatura inkişaf etməkdədir. Bayaq da qeyd etdiyim kimi estetik tərəfə çox önəm verirəm. 5-10 dəqiqəyə çəkilmiş iş ən azından izləyiciyə hörmətsizlikdir. Düzdür, izləyici bunun fərqində deyil. Çünki bu işi dərindən bilən insanlar karikaturanın daha səlis işlənib- işlənmədiyini tuta bilir. İzləyici isə yalnız ideyanı qəbul edir.
Şəhriyar Sarıca: “Penguan” jurnalının karikaturisti Ərdil Yaşaroğlu deyir ki, 1 həftənin 5 günü mövzunu düşünürəm, 1 gün də çəkirəm. Bizim işimizdə o imkan yoxdur. Hər gün işləyirik. Bir həftədə 2-3 karikatura çəkəsi olsaq, mütləq hamımız materiala daha çox önəm verərik. Amma biz gün ərzində 2-3 karikatura çəkməliyik. Buna baxmayaraq dünya karikaturistlərindən yenə də geri qalmırıq. Cavadla Fəridin karikaturaları türk karikaturistlərinin heç birindən geri qalmır.
“İqtidarın da karikatura jurnalları çıxır”
Cavad bəy, dediniz ki, karikaturalarınız Türkiyədə dərc olunur. Türkiyədə karikaturanın vəziyyəti nə yerdədir?
Javad Gaffar: Hazırda Türkiyədə siyasi qütbləşmə dərinləşir və siz bu qütbləşmədə ya tərəflərdəm birini seçməlisiniz, ya da öz fəaliyyətinizdə hər bir kəsimi qucaqlamalısınız.Ona görə Türkiyə kimi ölkələrdə hamıya xitab edən karikatura çəkmək çətindir. Türkiyə karikaturası öz müxalif duruşunu hələ də qoruyub saxlaya bilib. Ancaq əvvəlki illərdən fəqli olaraq indi karikatura dərgiləri nisbətən sıxışdırılır. İndi isə fərqlidir. Artıq iqtidarın da karikatura jurnalları çıxır.
“Lama” dərgisində dərc olunan karikaturalarınıza Türkiyə vətəndaşlarının münasibəti necədir? Azərbaycan və Türkiyə izləyicilərinin baxış bucağında fərq özünü göstərirmi?
Javad Gaffar: Dediyim kimi, Türkiyədə izləyici kütləsi iki yerə bölünüb: müxaliflər və iqtidaryönlü insanlar. İqtidaryönlü insanlar daha çox mühafizəkar olduqları üçün karikatura mövzularına qapalıdır. Karikaturalarıma münasibət normaldır. Türkiyədə karikatura ənənəsi böyükdür. Yumor izləyici üçün kiçik bir zəka testidir. Karikaturaya məntiq və zəkayla yanaşan azdır.
“Bizim problemimiz dindar insanlarla deyil, onların yaratdığı proeblemlərlədir”.
Karikaturada sərhəd olmalıdırmı?
Fərid Hüseynli: Sərhəd olan işdə yaradıcılıqdan söhbət gedə biləz. Əgər sayta material yerləşdiririksə, deməli, redaktorun qayçısından keçir. Bunu isə sərhəd saymaq olarmı deyə bilmərəm.
Şəhriyar Sarıca: Bizim bəxtimiz onda gətirib ki, redaktorumuz da yaradıcı insandır. Ona görə də “qayçıdan” çox istifadə etmir. Bizə sərbəstlik verilib. Təhqir, söyüşlü karikaturalarıımız yoxdur. Məqsəd odur ki, cəmiyyətdəki problemlərə karikaturamız vasitəsi ilə toxunaq, işıqlandıraq. Bu cür karikaturalarda isə sərhəddi aşmaq doğru olmaz.
Javad Gaffar: Bizim problemimiz dindar insanlarla deyil, onların arasındaki kiçik bir kəsimin yaratdığı problemlərlədir.
Karikaturadan əsrlər boyu siyasi silah kimi istifadə olunub.
Şəhriyar Sarıca: Mənim üçün siyasət heç vaxt maraqlı olmayıb. Mənim maraq dairəmdə cəmiyyət və onun baxışı var.
Javad Gaffar: Karikaturanın siyasi yükü olmasaydı, karikaturaçılar siyasətçilər tərəfindən mütəmadi olaraq məhkəməyə verilməzdi.
Fərid Hüseynli: Nə dərəcədə önəmli olmasının mənim üçün bir o qədər də önəmi yoxdur. Əsas odur ki, çəkdiklərimi silah kimi istifadə edə bilirəm və ruhum bədəndən ayrılana qədər də edəcəyəm.
“Sifarişlə karikatura çəkmişik”
Sifarişlə karikatura çəkmisiniz?
Javad Gaffar: Kifayət qədər.
Hansı mövzuda?
Javad Gaffar: Əsasən əməkdaşlıq etdiyim bəzi şirkətlərin reklam məqsədli karikaturalarını çəkirəm . Ayrı –ayrı sifarişlər də olur təbii ki. Bu işləri Kirpi.info-dan kənarda edirik.
Fərid Hüseynli: Yalan deyə bilmərəm, çəkmişəm. Əgər bu kiminsə şəxsiyyətini alçaldan karikatura olubsa, təklifdən imtina etmişəm.
Qiymətini bilmək olar?
Fərid Hüseynli: 25-50 manat.
“Karikatura bir mədəniyyətdirsə, onun bir hissəsi də söyüşdür”
+18 karikaturalarınız olurmu?
Javad Gaffar: İnternet bütün yaş qruplarının əlinin altındadır. Yaş limiti gözləmək mənasızdır. Küçədə söyüş söymək olar, onun karikaturasını çəkmək olmaz? Məsələn, mən tıxacda ilişib qalan bir sürücünün “Lənət şeytana” dediyini eşitməmişəm.Biz cəmiyyəti necə var, o cür çəkməliyik. İnsanlar anlamalıdır ki, tərbiyəsizlik sözlərdə deyil, əməllərdədir.
Şəhriyar Sarıca: Əgər söz yerinə oturursa, yazılmalıdır. Bizim cəmiyyət isə buna açıq deyil. Bu problem ədəbiyyat və incəsəntimizdə də qalmaqdadır. Ümumiyyətlə məişət mədəniyyətə də keçməlidir. Mədəniyyət də məişətə təsir göstərməlidir. Bu kimi şeylər Sovet dövründən qalmadır. İnsanlar məişətdəki sərbəstliyi incəsnətə daşıya bilmirlər. Ona görə bütün incəsənət sahəsində ortaya çıxan məhsul qalustuklu bir şey alınır.
Fərid Hüseynli: Karikatura bir mədəniyyətdirsə, onun bir hissəsi də söyüşdür. Cəmiyyətdə biz nəyi görürüksə, olduğu kimi göstərməliyik. Biz onu dəyişdirsək Azərbaycan dilinə çevrilən kino dubliyajları kimi alınar. Söyüşlü karikaturalarımıza tənqidlə yanaşan insanlar gündəlik həyatlarında salamı da söyüşlə verirlər.
Karikaturada əl işi önəmlidir, yoxsa mövzu?
Javad Gaffar: Bəzi karikaturaçılar tez tanınmağa can atırlar. Tez-bazar nə isə çəkib, sosial şəbəkədə paylaşırlar. Şöhrətə tələsən insanlar öz istedadlarına güvənməyən insanlardı. İstedadına güvənən insanlar üçün isə saatın əqrəbləri heç vaxt vac ib deyil. Əvvəl-axır onlar fikirlərini deyəcəklər. Hər hansı problem varsa və sən onu karikatura halında təsvir edirsənsə, o işin üzərində daha çox işləməlisən. Fikirləşirəm ki, incəsətin mövzudan əlavə estetik tərəfi də olmalıdır.
Fərid Hüseynli: Elə mövzu olur ki, onu cizimdə emosiyalarla çəkirsən, o daha çox təsirli alınır və karikaturanı daha qabarıqlaşdırır. Amma elə mövzular da olur ki, onu 2 xəttlə də çəksən qoyulan problemə toxuna bilirsən.
Şəhriyar Sarıca: Mənim üçün əsasən mövzu önəmlidir. Əgər hər hansı bir mövzu doğrudan da səni narahat edibsə onun cizimi də mükəmməl alınır.
Bir insanın 10 saniyəlik bir kadra maraq duyacağı karikaturanı çəkmək necə hissdir. Bundan bezmiriniz ki?
Javad Gaffar: İnsanların haqqımda nə düşündüyü o qədər də həlledici önəmə sahib deyil deyə düşünürəm.Yəni məni yönləndirən amil bu deyil.Əgər işlərim həqiqətən uğurludursa,insanlar bunu bəyənəcəklər. Bir ilan üçün fərqi yoxdur ki, zəhərini kimin bədəninə axıdacaq, əsas olan odur ki,o zəhər bədəndən çıxsın.Yaradıcılıq da bir zəhərdi.
Fərid Hüseynli: İzləyici karikaturanın mahiyyətini başa düşməyəndə məyus oluram.
Şəhriyar Sarıca: Karikaturada ifadə önəmlidir. Əgər 4 sözlə fikrini çatdıra bilirsənsə onda sevinirsən.
Karikatura elə bir sahədir ki, irqindən dilindən asılı olmayaraq bütün millətlər anlamalıdır.
Javad Gaffar: Fikrinizlə razı deyiləm. Karikaturada mən çoxlu söz oyunları edirəm. Təbii ki, belə olan halda başqa bir ölkənin vətəndaşı bunu anlamaya bilər. Və yaxud da əksinə. Onların da çəkdiyi bizim üçün yumoristik olmaya bilər. Hər ölkənin öz yumor anlayışı var. Yerli məişət karikaturaları heç vaxt dünyəvi ola bilməz. Dünyəvi karikaturaların çoxu daha çox siyasi karikaturalardır.
Şəhriyar Sarıca: İncəsənətin digər sahəlrindən fərqli olaraq karikaturada dünyəviliyi çatdırmaq çox çətindir. Məsələn NASA ilə bağlı çəksən belə yenə milli yumor tərzində olacaq. Bir də ki, bizim ictimai nəqliyyat problemimiz, növbədə dayana bilməmək, yeraltı keçiddən istifadə edə bilməmək, uşaqlarımız müəllimərinə zorla görüm-baxım etməyimiz fransız üçün maraqlı mövzu deyil.
Əgər bir azərbaycanlı digər ölkədəki karikaturalara baxıb anlayırsa, deməli bunu dünyəvi tərfədə olduğunu deməyə əsas verir.
Javad Gaffar: Təbii ki, karikaturanı digər incəsənət sahələri kimi təkyönlü qəbul etməməliyik. Onun da müxtəlif növləri var: yerli, məişət, tarix və s.kateqoriyalara bölmək olar. Qara yumor və ağ yumor var. Ağ yumorda satirik mövzular işlənilir daha çox,qara yumorda isə siyasi mövzulardır. Bunaları fəqrləndirmək lazımdır.
Fərid Hüseynli: Əgər məişət karikaturasına başqa xalqın nümayəndəsi baxsa, anlamaz. Həm dil, həm də mövzu baxımında. Başa düşsə də sətiraltı mənalarına enə bilməz. Bütün dünyanın ortaq problemini çəkirsənsə, dünyəvi ola bilər.
Sizin karikaturaları bəyənməyənlər daha çox nəyə görə qınayırlar? <
Javad Gaffar: O insanlara təklifim budur ki,bu yazını oxuyub bitirən kimi qaçaraq ən yaxındaki dükandan kağız və qələm alıb,öz bəyəndiyi adlarla,öz bəyəndikləri karikaturaları çəksinlər.Çünki mən öz dünyamı çəkirəm.Onların dünyasında isə hadisələr tam fərqli cərəyan edə bilər.Bir az individual məsələdir.
Şəhriyar Sarıca: Knut Hamsunun “Aclıq” romanı haqqında danışırlar ki, adam onu yaşayıb. Təbii ki, aclığı yaşayan adam o əsəri gözəl yaza bilər. Bədən hiss etməsə şüur onu ötürə bilməz. Sən ac qalmısansa sənin kimi aclıq haqqında danışa bilmərəm. Karikaturada da belədir. Mən gördüklərimi çəkirəm.
Fərid Hüseynli: Bəzən bizi ad seçimində tənqid edirlər. O adları məsləhətləşib tapırıq. Çalışırıq gündəlik adlar olmasın.
“Mirzə Cəlilə ateist deyənlər “Kirpi”ni tənqid edənlərin babalarıdır”.
Yəqin ki, 90-cı illərdəki “Kirpi” dərgisinə baxmısınız. Aqşin Yeniseyin redaktor olduğu “Kirpi” ilə hansı fərqləri görürsünüz?
Fərid Hüseynli: İstər çəkiliş, istər mövzu rəngarəngliyi, isətərsə də gündəlik çəkdiyimiz karikaturaların sayı baxımından biz xeyli fərqlənirik.
Javad Gaffar: Yaradıcılıq, qəliblərdən uzaqlıq, rəngarənglik, vizual estetiklik və s.
Şəhriyar Sarıca: Keçmiş kirpi jurnalını deyə bilmərəm, amma “Molla Nəsrəddin” i çox oxumuşam. Məsələ burasındadır ki, 110 il bundan qabaq dərc olunan jurnaldakı problemlər hələ də aktualdır. Dəyişən təkcə Kərbəlaya gedən kişinin altındakı eşşəyi “Mercedess” avtobusu ilə əvəzləməsidir. XX əsrin əvvəllərdində ziyalılarımızın qoyduğu problemlər 100 il keçsə də, hələ də həllini tapmayıb
Javad Gaffar: O dövrdə karikaturalar daha çox anatomik cizgilərə yaxın xəttlərlə çəkilirdi, bizdə isə animasiya tərzinə daha çox yaxınlıq var. Cizim baxımından fərq budur. İdeyalara gəldikdə o dövrün karikaturaları daha məhdud sərhədlər içərisində formalaşmışdı. İstənilən halda mən fəxr edirəm ki, o dövrdə də bizim kimi düşünən insanlar var idi. Mirzə Cəlili daşa tutanlar, ateist deyənlər, bu gün “Kirpi”nin hər hansı karikaturasının altından təhqir yazan insanların babalarıdır.
Fərid Hüseynli: Karikatura ənənələrimiz olsa da, Azərbaycanda karikatura mədəniyyəti formalaşmayıb. Bizim işimiz hələ də insanlara yaddır. İlk dəfə karikatura görən insanlar var. Əgər 10 min insan karikaturlarıma baxırsa, onun 100 nəfəri karikaturanın alt qatını anlaya bilir. Digərləri isə səthi münasibət bildirənlərdir.
Femida.az kollektivi adından Kirpi.info-ya uğurlar arzu edirik. Karikaturaçılarımıza Azərbaycan cəmiyyəti ilə bağlı çəkməyə mövzu tapmamağı arzu edirik.
Oğuz Altay
Fotolar: Elvin Abdulla
“Xəmsə” çay evinə təşəkkürlər.
Ş.Bədəlbəyli küç., 106
Femida.az
Oxunub: 13341
